klp.plJedną z cech charakterystycznych poetyki barokowej jest bogactwo środków stylistycznych. Część ze scharakteryzowanych niżej środków można oczywiście spotkać także w utworach lirycznych innych epok, nie tylko baroku.
Kontrast (antyteza) – zestawienie dwóch opozycyjnych znaczeniowo fragmentów wypowiedzi (zazwyczaj zdań), którym często towarzyszą: paralelizm składniowy, powtórzenia i antonimy (leksemy przeciwstawne), np. z sonetu „Do trupa” Morsztyna:
„Ty jednak milczysz, a mój język kwili,
Ty nic nie czujesz, ja cierpię ból srodze”
Oksymoron – zestawione ze sobą dwa wyrazy (zazwyczaj rzeczownik i określający go przymiotnik) opozycyjne znaczeniowo, wzajemnie wykluczające się, przeciwstawne, np. „mróz gorejący”, „ogień lodowy”, „czarna biel”, „pokorna rewolta”.
Paradoks – sformułowanie, zawierające myśl sprzeczną wewnętrznie, skłóconą z powszechnie przyjmowanymi przekonaniami, zaskakującą czytelnika, np. „Pierwszym warunkiem nieśmiertelności jest śmierć” (Stanisław Jerzy Lec).
Paralelizm – wprowadzenie w ciągu wypowiedzi elementów analogicznie pod pewnym względem zbudowanych. Istnieją różne rodzaje paralelizmów, najbardziej rozpowszechniony w poezji jest paralelizm składniowy (syntaktyczny), polegający na identyczności bądź podobieństwie budowy zdań
Koncept – efektowny, zaskakujący pomysł na wiersz, określający jego konstrukcję, mający zaskoczyć odbiorcę, np. porównanie zakochanego do trupa („Do trupa” Jana Andrzeja Morsztyna) czy porównanie pszczoły zatopionej w bursztynie do Kleopatry („Pszczoła w bursztynie” Morsztyna).
Anafora – powtórzenie tego samego słowa, zwrotu na początku wersu, strofy, zdania. Anafora zazwyczaj łączy się z paralelizmem składniowym, jak np. w wierszu Morsztyna „O swej pannie”:
Biały jest polerowny alabastr z Karrary,
Białe mleko przysłane w sitowiu z koszary,
Biały łabęć i białym okrywa się piórem,
Biała perła, nieczęstym zażywana sznurem (...)
Epifora – powtórzenie tego samego słowa, zwrotu na końcu wersu, strofy bądź zdania.
Hiperbola – przedstawienie jakiegoś zjawiska wyolbrzymiające jego wygląd, znaczenie, działanie lub oddziaływanie. Stosowanie jej w poezji jest wyrazem silnego zaangażowania podmiotu lirycznego.
Inwersja – przestawienie naturalnego szyku wyrazowego.
Przerzutnia – przeniesienie zakończenia zdania do następnego wersu, powodujące rozbicie naturalnej dla tego zdania intonacji, np.:
Ja się nie mogę, stawszy się żywiołem
Wiecznym mych ogniów, rozsypać popiołem
(Jan Andrzej Morsztyn, Cuda miłości)
Kalambur – gra słów, podkreślająca dwuznaczność jakiegoś słowa lub wyrażenia przez granie jego brzmieniowym podobieństwem do innych słów.
Puenta (pointa) – błyskotliwe, zaskakujące zakończenie wiersza celnym konceptem, dowcipem, odwróceniem spodziewanego rozwiązania, paradoksalnym sformułowaniem, nieoczekiwanym zwrotem myśli itp.
Autor: